کرێکار

سەرەتا وا دەزانم دەبێت بزانین رۆشنبیر کێیە، تا بزانین دەربارەی کێ دەدوێین.. ئایا رۆشنبیر چینێکی کۆمەڵگەن، یان تاکوتەران وەکو خاوەن جریوەی تویتەرو فەیسبوکی ئەم سەردەمەن؟ کە هەرکەس لەماڵی خۆیەوە دەچڕێت.. ئایا رۆشنبیر فەیلەسوفە، کە تێفکرینی قووڵ و گشتگیری دەربارەی ژیان و گەردوون و مرۆڤ هەیە؟ ئایا رۆشنبیر بیرمەندێکی خاوەن دیدوڕێی فیکری، یان کەسێکی هەڵکەوتەی خاوەن بەرنامەیەکی سیاسییە؟ ئایا رۆشنبیر ئەو کەسەیە کە لەبوارە جیاجیاکانی مەعریفەدا زۆری خوێندۆتەوەو دەزانێت، یان کەسێکە دەرچووی زانکۆیەکەو خاوەن بڕوانامەیە؟ ئایا رۆشنبیر (ئەفەندی)یەکی پانتۆڵلەپێیە، یان (مۆدە)یەکی تەنوورەلەپێیە؟ وەکو کە ئیستیعماری بەریتانی لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا هێنایە ناو کۆمەڵگەی ئێمەوەو وای ناساندن کە ئەوەی دەخوازێت بچێتە ریزی رۆشنبیرانەوە با ئاوابێت! یان دەشێت بەچکە ئاغایەک بێت.
   بەبۆچوونم رۆشنبیر ئەو کەسەیە کە خاوەن هزرو ژیرییەکی دامەزراوەو خوێندەوارییەکی تا ئاستی لەخۆگرتنی زانیارییەکانی سەردەمی خۆیی هەیەو بەردەوامە لەسەر خوێندنەوەو مواکەبەی کەشی گشتیی گۆڕانکارییە فیکری و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی کۆمەڵگەکەی. ئەوەندەیش شایستەبووە دەتوانێت رەخنەی مەعریفیی بگرێت.. ئەوندەیش سینەفراوان و پشوودرێژەو متمانەی بەخۆیەتی، کە بکەوێتە گفتوگۆی تولانییەوە لەگەڵ بەرامبەرانی، بێهەڵچوون و لەسنووردەرچوون.. بۆئەوەی کە بیشبێتە جێمتمانەی زۆرینە، پێویستە سەربەخۆبێت، دەنا دەبێتە رۆشنبیرێکی حزبیی.. ئەم کەسە بەم سیفەتانەیەوە مەرجە کە: زانیاریی دەربارەی چالاکییە فیکری و سیاسی و قییەمییەکانی کۆمەڵگەی خۆی و بزاوتە ناوچەیی و جیهانییەکانی هەبێت و بەشێوەیەک لەشێوەکانیش بەشداربێت تێیاندا.. کە دەڵێم: زانیاریی ئاوا بەرفراوانی هەبێت، مەرجە کە زانیاریی دەربارەی: فەلسەفە، زانست، دین، کولتوور، فیکر، سیاسەت، زمان، ئەدەب، بەها کۆمەڵایەتییەکان، بنەماکانی رەوشت، بزاوتی مێژوو، کاریگەریی هێزە دەبەرێکڕاچووەکان هەبێت، چونکە هەر یەکێک لەمانە کاریگەریی خۆی لەسەر داڕشتنی کەسایەتیی تاک و ئاڕاستەی کۆمەڵگەکەی ئەم هەیە.. پێموایە نوقسانیی هەر سیفەتێک _لەمانەی بەکورتی ئاماژەمپێدان_ لاسانگییەک لەکەسایەتیی رۆشنبیرەکەدا دروستدەکات.
  لەم روانگەوە دەڵێم: هەرچەندە لەکوردیدا رۆشنبیریان لەشوێنی (المثقف)ی عەرەبی داناوە، بەڵام پێموایە ئەو کەس و چینەی ئێمە باسی لێوەدەکەین کەسە (نوخبە)ەکانن، کە هەریەکەیان (تێگەیشتوو)یەکی دانسقەو هەڵکەوتەی پێگەیشتووی ناو کۆمەڵگەکەن.. ئەم نوخبەیە چەند ئاستێکن: _ ئاستی خوارێ: (رۆشنبیر)ەکانن.
 _ ئاستی سەرووتر لەوان: (هۆشیار)ەکانن.
_ پۆلێک لەمانیش کە باڵاترن: (هۆشیاری چالاکوان)ن.
کە دەڵێم: (چین)ن، لەلات نەبێتە کێشە، چونکە ئەمە چینێکی مارکسیزمیی نییە، تا مەرجبێت بەرهەمهێنبن و لەگۆنگەڵی ململانێی چینایەتیدابن، وەکو کۆمۆنیستەکان دەڵێن. ئەمە چینی دووەمی کۆمەڵگەکانە، کە کاریگەرییان لەئاڕاستەی بزاوتی گۆڕانکاریی وڵاتەکانیاندا هەیە، ئەمانە دوای چینە سیاسییەکانی ناو دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنن.. ئەمانە لەوڵاتانی پێشکەوتوودا سەرپەرشتیارانی ناوەندە ستراتیژییەکانن، کە راپۆرتەکانیان وەکو پێشنیازی نەخشەی سیاسەتی حزب و حکومەتەکانی وڵاتەکانیانە، وەکو؛ (لیو شتراوس و ئێرڤین کریستاڵ) لەئەمریکا کە دامەزرێنەرانی (پارێزگارانی نوێ)ن و لەزەمانی (رۆناڵد رێگان)ەوە تا (جۆرج دەبلیو بۆش) کاریگەرییان لەداڕشتنی ستراتیژێتیی نوێی ئەمریکادا هەبوو.. ئەم نوخبانە ئاڕاستەوانانی رێکخراوەکانی کۆمەڵگە مەدەنین، کە کاریگەرییان لەسەر زۆرو کەمیی دەنگەکانی هەڵبژاردن هەیە، وەکو؛ ئەزهەر لەمیسر، یان رێکخراوی (خزمەت)ی فەتحوڵڵا گویلەن لەتورکیا. جاری وا هەیە نوخبەکە یەک کەسەو مەرجەعییەتی ئاڕاستەکردنەو کاریگەرە وەکو؛ (نەجیب ساویرس) لەمیسر، (بنباز) لەسعودییەو (سیستانیی) لە عێراق. یان بەشدارە لەڕۆشنبیرکردنی خەڵکی وەکو؛ (عەزمی بەشارە، مونیر شەفیق و عەبدولباری عەتوان)ی فەلەستینی، یان (عەلی شەریعەتی و عەبدولکەریم سرووش) لەئێران و (ئەبولحەسەنی نەدوی) لەهیندستان.
   کەوابوو؛ ئێستا گەیشتینە ئەوەی کە ئومێدمانە هەبێت. ئەمە سروشت و پێناسەو پێکهاتەی تاکوکۆی ئەو چینەیە کە لەئێستای کورددا بۆیان دەگەڕێین، نابێت بهێڵین چەواشەکارانی دەسەڵات و سیاسەت گەندەڵییەکەی خۆیان بهێننە ناو ئەم چینەوە، نابێت بهێڵین (بێسەواد)ێکمان لێبکەنە (رۆشنبیر)، یان (گەلۆر)ێکی حزبیی _کە کردوویانەتە وەزیر_ لێمان بکەنە (هۆشیار)، یان لۆزەندەرێکی سەپێنراوی سوپاو موخابەراتمان لێبکەنە (هۆشیاری چالاکوان)ی کۆمەڵگەی مەدەنیی! تا وایانلێدێت ئەوەمان لا دەکەن بەیاسای سروشتی، کە (نوخبەی کورد هەر ئەوانەن، سەر بەئێمەی دەسەڵاتن)!
ئێستا جێی خۆیەتی بپرسین: ئایا لەناو خوێندەوارانی کورددا نوخبەیەکی پێگەیشتوو بەڕێژەی پێویست هەیە؟ ئەگەر هەن ئایا سەربەخۆن؟ ئەگەر هەن ئایا بوونەتە چینێکی کاریگەر؟ ئایا بوونەتە مەدرەسەیەکی ئاڕاستەوانی کۆمەڵگەو دەسەڵات؟ 
من وا نازانم.. بەڵام بێئومێدیش نیم لەدروستبوونی..
   لەڕیزی عەلەمانییەکاندا نوخبەیەکی بەرچاو _بەئاستە جیاوازەکانیانەوە_ هەبوو، بەڵام پارتی و یەکێتی بەدەسەڵاتی سیاسی و هەموو شتێکیتر، ئیحتیوایانکردن و خستنیانە قاڵبی حزبییەوە. (وەکو؛ سەرۆ قادرو پارتی) بەمەیش سەربەخۆییان نەماو وردەوردە لەچالاکییە مەدەنییەکانی ناو کۆمەڵگە دوورکەوتنەوە، کاریگەرییان لەپێگەیاندن و ئاڕاستەکردنی رۆشنبیراندا نەما.. یان ئەوانەی لەسیاسەت دەکشانەوە وەکو؛ خالد دلێر و جەوهەر نامیق و …تاد. حزبەکانیان نەیاندەهێشت ناوەندی رۆشنبیری و سەنتەری ستراتیژی دامەزرێنن و ئەزموونی تەمەنی توولانیی خۆیان بخەنەوە بەردەستی نەوەکانی داهاتوو، ئەوانەیشیان کە تەسلیمیان نەبوون وەکو؛ جەمال نەبەز _کە بیرمەندێکی گەورەی قەومییەو نۆ زمانی بێگانە دەزانێت_ نەیانهێشت جێیانبێتەوەو کەناریانخستن، چونکە رەخنەیان "لەدەسەڵاتی کوردایەتییە فشەکە دەگرت" وەکو؛ جەمال نەبەز خۆی دەڵێت..
  لەڕیزی ئیسلامییەکاندا نوخبەیەکی رۆشنبیر پەیدابوو، زۆر زۆرتربوون لەنوخبەی عەلەمانییەکان، بەڵام ئازادییان بۆ دەستەبەرنەکرا تا دەرکەون و رۆڵی خۆیان ببینن.. ئەمانیش هەندێکیان حزبە ئیسلامییەکان ئیحتیوایانکردن، یان لەبەر راوەدوونانی ئیسلامییەکان، ناچاربوون خۆ بکەن بەحزبە ئیسلامییەکاندا، کە باوەڕیشیان پێیان نەبوو، تەنها بۆ ئەوەی دەسەڵات نەیانگرێت و بە تۆمەتی (تیرۆر) نەیانداتە دادگای بێ یاساو زیندانی قولەی قافی کوردایەتی.. بەڵام لەگەڵ ئەمەیشدا زۆرینەی نوخبە ئیسلامییەکە سەربەخۆ مانەوەو نەکەوتنە ژێر تینوفشاری حزبە ئیسلامییەکان، چونکە حزبە ئیسلامییەکان دەسەڵاتیان بەسەریاندا نەبوو، پاشان دەیان رۆشنبیری تری نوخبە ئیسلامییەکە وازیان لەحزبایەتی و سیاسەت هێنا، بەتایبەتی لەڕاپەڕین و یەکگرتوو، ئێستایش هەندێک مەدخەلی. دەیان دەرکەوتووی تری وەکو؛ د. عبدالواحید، د. خالد، د. عوسمان عەلی، د. تەها، د. رێبوار لەهەولێرو د. کەمال حەسەن لەکەلارو مامۆستا ئیحسان لەهەڵەبجەو …تاد. بواری سەربەستییان لەبەردەمدا نەبوو، ناچار کەوتنە دامەزراندنی "رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی"ی رەسمیی کە لەڕاستیدا زۆریان لەبێئیشیدا دروستبوون، چونکە یاسای دوای زەمانی ئیحتیلال ویستی رۆشنبیرو چالاکوانانی (دەعوە) ئیسلامییەکە بەم دوکانانەوە خەریکبکات و وزەیان لەم گەڕەلاوژێیەدا بەهەدەربدات، بۆیە یاسای دامەزراندنی ئەم جۆرە کۆمەڵکارییە ئیسلامییە فشانەی _بەلاساییکردنەوەی قسەکەی جەمال نەبەز_ داڕشت.. 
   نوخبە ئیسلامییەکە لەنێوان حزبایەتی و تینوفشاری غلووی عەلەمانییەتی کوردایەتیدا پەرتەوازەبوو، وازی لەبانگەوازە خواییەکەی هێناو نەیتوانی بیپاریزێت و بەردەوامییبداتێ، نەیشیتوانی بەڕێکخراوەکانی "کۆمەڵگەی مەدەنی" وجودێک بۆ ئیسلامییەکان بسەلمێنێت و بچەسپێنێت..
   راستە دەسەڵاتی عەلەمانییەتی کوردایەتی ئیدارەیەکی پۆلیسیی فەرزکرد، بەزۆرو زێڕو چەواشەکاریی فیرعەونییانە نەیهێشت چینێکی نوخبەی سەربەخۆی نیشتیمانییانە لەباشووردا دروستببێت، بەڵام نەدەبوو هەردوو نوخبەی عەلەمانییەکان و ئیسلامییەکان تەسلیمی ئەو واقیعە ببن، کە پارتی و یەکێتی دروستیانکرد.. ئەم پێشەکییانە _کە دەسەڵات و هەردوو نوخبەکە بەرپرسن لەدروستبوونی_ هۆکاری ئەم ئەنجامە نەزۆکەن. ئێستا کۆمەڵگەکەمان رازینییە ئەو دوو ئەسپە کوێرە _بەقەولی عەبدوڵڵا پەشێو_ لابدرێن، چونکە هیچ بەدیل (ئاڵتەرناتیڤ)ێکی لەبەرچاونییەو دەترسن بەلادانی ئەمان حەشدی وەحشی، یان سوپای پاسداران، یان سوپای تورکیا باشوورییش داگیربکەن.
   یەکێکتر لەکێشەی نوخبەی کورد ئەوەیە کە: دەسەڵاتی سیاسیی باشوور، توانی زۆر ئاسان نوخبە عەلەمانییەکە _کە زۆرینەیان چەپیین_ بکات بەگژ ئیسلام و ئیسلامییەکاندا، لەبەرامبەریشدا نوخبە ئیسلامییەکە ناچاربکات بکەوێتە بەربەرەکانیی نوخبە عەلەمانییەکە. ئاوا دەسەڵات توانی ئاراستەی هەردوولایان بەم شەڕەدەنووکە بخاتە بەرامبەر یەکتری و لەخۆییان لادات.. ئەمە ئێستایش هەر بەردەوامە، چونکە ئاستی نوخبە عەلەمانییەکە لەڕۆشنبیریی ئیسلامیدا ئەگەر سفر نەبێت، نزیکە لەسفرەوە. ئێ ئەو دیموکراسییە فشەیەیش کە پاڵانتەی بۆ دەکەن، ئەو لافوگەزافەی بۆ مافی مرۆڤی لێدەدەن، جێی ئیسلام و ئیسلامییانی تێدانابێتەوە، بۆیە ئاسان بەدەستی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتییەوە دێن.
   نوخبە ئیسلامییە پەرتەوازەکە دەبێت لەچەند لایەنێکەوە کاریگەریی خۆی بچەسپێنێت:
یەکەم- لایەنی پاراستنی بنەما فیکرییە ئیسلامییەکەی زەمینەی رابوونە ئیسلامییەکەمان، کە هەموومانی لەسەر گۆشکراوین، ئێستا بەکاریگەریی راستەوخۆو لاوەکیی ئیحتیلال، "غەربزەدەکان" و ئیسلامییە دەروون بەزیوەکان هەوڵدەدرێ هەڵتەکێنرێ، بەبەهانەی ئەوەی گوایە ئەمانە دیدو تێڕوانین و پێناسەکانی سەید قوتبن، کە بەرپرسە لەلەدایکبوون و گەشەی دیدوڕێی توندڕەوی..
دووەم- لێکنزیکبوونەوەی خۆیان بۆ دۆزینەوەی کۆلکە هاوبەشەکانی دیدو هەڵوێستیان، تا بتوانن ببنە دەزگایەکی ئاڕاستەوانیی نەوەی نوێمان، کە بەبەشدارییە سیاسییەکەی یەکگرتوو کۆمەڵ و بزوتنەوە لەدەسەڵاتدا هەتیوکەوتوون.
سێیەم- پەیوەندیبەستن لەگەڵ ئەو عەلەمانییانەی _کە لەبێئیسلامییدا_ خۆیان لەئینتیمای شارستانێتیی رۆژئاوادا دۆزیوەتەوە، لەوانەی کە دوژمنایەتییەکی ئاشکرایان بەرامبەر ئیسلام لێدەرنەکەوتووە. دەکرێ بەبەستنی پەیوەندیی باش و گفتوگۆی پارسەنگ، بەرەو ئیسلام بهێنرێنەوە.
  لەبەرامبەریشدا پێموایە؛ لەناو نوخبە عەلەمانییەکەیشدا کەسانێکی رۆشنبیرو پارسەنگ هەن، کە نە گێژاوی دەسەڵات توانیوێتی ئیحتیوایانکات و بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی لوولیانکات، نە بەحوکمی پێشینەیش دژایەتیی ئیسلامیان کردووە.. ئەمانیش هەقە بەسینەیەکی فراوانەوە بڕواننە ئیسلام و ئیسلامییەکان و لەوە دڵنیاببن، کە داهاتووی نزیکی کوردستان، ئەگەر بۆ ئیسلامییەکانیش نەبێت، هەر دەبنە ژمارەیەکی سیاسیی کاریگەرتر (ان شاء الله)..