جیابوونەوەی کوردستان و مەترسییه سەرەکییەکانی بۆ ئێران
.jpg)
جیابوونەوەی هەرێمی کوردستان لەعێراق و
مەترسییه سەرەکییەکانی بۆ بەرژەوەندییەکانی ئێران
سەید هاشمی ئاڵیایی
وڵاتی ئێران بەهۆکارگەلێکی جیاوازی وەک؛ کەلتوری کۆن، نەتەوەیی، ئایینی، جوگرافی، ژیۆپۆلیتیکی، لەمێژووی چەند هەزار ساڵەی خۆیدا، هەمیشه هێزێکی زەبەلاحی نێونەتەوەیی بووه، که تەواوی لایەنەکانی دەسەڵاداری جیهانی ئەمەیان لەبەرچاوبووه، ئەم وڵاته هەم لەباری حەشیمەت و کەلتور، هەم لەباری ئابووری و چەکداری قسەی بۆ وتن هەبووەو هەیه، بۆیه ئێستایش ئەتوانن لەو خاڵە پڕ هێزانەیان _کەلتور، جوگرافیای گەورەو...تاد. بۆ خۆ رێکخستنەوه لەتاجیکستانەوه تا بەحری مدیترانه، لەقەفقازەوە تا بەحرەین، بیانهێننەوه ژێر دەسەڵاتی خۆیان_ کەڵک وەربگرن.
وڵاتی عێراق وەک گرنگترین بەش لەم حەوزەی ژیۆپۆلیتیکییەدا بەهەژماردێت، که مەترسیی فیدراڵیزم هاوکات لەگەڵ جموجۆڵی نائاسایی لەلایەن نەیارانیانەوە، هەژموونی ئێران لەناوچەکەدا دەخاته مەترسییەوه، بۆیه دەبینین بەرەنگاری هەر چەشنه ئاڵوگۆڕێک لەعێراق دەبن و خۆیان بۆ هەر رووداوێکی نەخوازراو ئامادەدەکەن.
سەركرده ئێرانییەكان، سەرباری جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسییان، بەتەواوی ئاڕاسته جیاوازەكانیانەوە، لەكاتی رووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەی دەرەكیدا، دەبنه خاوەنی دیدێكی هاوبەش بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی گونجاو بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئێران. هەر دەسەڵاتێكی سیاسییش بتوانێت بەرژەوەندییەكان و پرنسیپەكانی دەوڵەت پێكەوه بگونجێنێت، ئەوە بەنیشانەی سەركەوتن و توانای لەبەئەنجامدانی كارەكان ئەژمارئەكرێ.
١. جیابوونەوەی هەرێم بەواتای دروستبوونی خاک و دامەرزاندنی حەوشه خەڵوەته بۆ نەیارانی ئێران (هێزه کوردییەکانی رۆژهەڵات) لەعومقی ئیستراتیجیکی ئەوێدا. دیاره که خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان مێژوویەکی دوورودرێژیان بۆ سەربەخۆیی کوردستان هەیەو تا ئێستایش ئەم هەسته هەر بەردەوامه، نموونەیەکی ئاشکرا ئەو خۆشی دەربڕینەی خەڵکی رۆژهەڵات بوو لەهەر چوار پارێزگەکەی: ورمێ، سنه، کرماشان و ئیلام، یان کاتێک ئێران بەموشەک لەمەقەڕی حزبی دیموکراتی دا، زۆربەی شارەکانی کوردستان بەنیشانەی ناڕازیبوون مانیانگرت و ئێران ئەم شتەی زۆر پێناخۆشبوو. بۆیە دروستبوونی وڵاتێکی سەربەخۆ بەناوی کوردستان، دەبێتە مەترسییەکی هەمیشەیی بۆ سەر وڵاتەکەیان، دەتوانین بەناوی جیرانێکی موزاحیم و وابەستە بەهێزه جیهانییەکان ناویبووەین، که بەشی زۆری هێزی ئەمنیی ئێران دەبێت بۆ ئەم هەرێمه تەرخانبکرێ. بۆیه کوردستانێکی هاوڕا لەگەڵ کەرکوکدا دەبێته مەترسییەکی هەتاهەتایی بۆ سەر ئەمنی قەومیی ئەوان، وەک وڵاتێکی لاواز که ناتوانێت سنوورەکانی خۆی و دەستوەردانەکانی ئیسرائیل و ئامریکا سنورداربکات. لێرەدا دەتوانین وڵاتی ئازەربایجان، وەک نموونەی کوردستان ناوبهێنین که هەمیشه بۆ سەر ئەمنی قەومییان مەترسیداربووە، هاوکات جموجۆڵی ئاسایی وڵاتانێکی دوژمنکاریان لەوێ ئاساییه، بۆیه نابێت ئازەربایجانێکی دیکه دروستببێت.
٢. دەوڵەتانێکی تازه دروستکراو کە نه ئاسایش و نه ئابوورییەکی چاکیان هەیه، بۆ رازیکردنی کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بەسەرکردایەتیی رۆژئاواو لەسەرووی ئەوانیشەوە ئامریکایە، بۆیه وڵاتی کوردستان بۆ سەقامگیرکردنی خۆی دەست بەهەر کارێک ئەدات، بۆنموونه؛ کردنی بەبنکەی کۆنترۆڵکردن و ئاگاداربوونی کاره (نیزامی، ئابووری و...تاد.)ی ئێران، وەکو ئێستای ئازەربایجان که بووەته هێلانەی جاسوسی لەدژی ئێران.
٣. بەدروستبوونی ئەم وڵاته، سەقامگیرییەکی باش بۆ هێزانێکی وەک؛ تەنزیمی دەولەو هاوشێوەکانی لەکوردستان دروستدەبێت، که ئەم هێزانه لەکوردستانەدا بەسێ شێوە سەرهەڵدەدەن: سۆمالیزم، بەعسیزم و تاڵیبانیزم.
سۆمالیزم: یانی بوون بەبەهەشتی چەکدارانی جیهانی لەنەبوونی حکومەتێکی بەهێزدا، کە سنوورێکی زۆری لەگەڵ ئێراندا هەیە. ئەمەیش مەترسییەکی زۆر روونە، چونکە ئێستا هەموو جیهان لەترسی بوونی چەکدارانی سۆماڵی ناتوانن نەفەسێکی راحەت بکێشن، کەواتە: ئێرانیش لەترسی تەنزیمی دەولەو هاوشێوەکانی، خەونێکی ئاسودەی نابیت.
یان شێوازەکانی دیکەی ئەم مەترسییە، بوون بەبەعسیزم و تاڵیبانگەرییە لەنێو ئەم هێزە چەکدارانەدا.. ئێران ئەم نموونانەی دیوە وەک؛ ئەو کاتەی سەددام یان تاڵیبان جیرانی بوون، کە دوژمنە سەرەکییەکانی بوون، بۆیە نابێت رێگەبدات، چونکە ئێران لەگەڵ سەددام (٨) ساڵی تەواو شەڕیانکردو لەگەڵ تاڵیبانیش تا ئاستێکی زۆر خراپ رۆیشتن، کە ئێران هێزەکانی خۆی بردە سەر سنووری ئەفغانستان.
٤. لاوازکردنی دەوڵەتانی شیعە لەعێراق و سووریادا، یەکێکە لەخاڵە هەرە مەترسیدارەکانی جیابوونەوەی کەرکوک و هەرێمی کوردستان لەعێراق، کە ئەمە لەبەرژەوندیی وڵاتانێکی دوژمنی ئێران وەکو؛ ئامریکاو ئیسرائیلە. لەحاڵەتی جیابوونەوەی ئەم هەرێمە لەعێراق، گرفتێکی زۆری لاوازیی هاوپەیمانە شیعەکانیان پێشدێت.
٥. لەکۆتاییدا ئەوە دەزانین کە لەتلەتبوونی عێراق، بەهێزبوونی دوژمنی ئیستراتیجیکی ئێران _ئیسرائیل_ــــی بەدواوەیەو یەکێک لەئامانجەکانی، زیاتر لاوازکردن و پارچەپارچەکردنی ئەو وڵاتانەیە.
|